جاسوسی خاموش بر روی چهار چرخ: خودروهای مدرن، ابزارهای نظارتی تمامعیار
دوران خودروهای ساده، که صرفاً یک وسیله مکانیکی برای حمل و نقل بودند، به سر آمده است. امروزه، خودروهای مدرن پا به عرصهای گذاشتهاند که میتوان آن را «عصر پسا-خودرو» نامید؛ جایی که وسیله نقلیه در باطن به یک کامپیوتر متحرک و همیشه متصل تبدیل شده است. این تغییر پارادایم، که با الهام از پیشبینیهایی مانند ادعای اپل درباره ورود به «دنیای پسا کامپیوتر» آغاز شد، اکنون در مورد صنعت خودروسازی مصداق واقعی یافته است. خودروهای جدید مملو از پردازشگرها، سیستمعاملهای پیچیده، سنسورهای متعدد و اتصالات اینترنت اشیاء (IoT) هستند. در نتیجه، این ماشینهای متصل، درست مانند هر دستگاه هوشمند دیگری، به طور پیوسته و گسترده، در حال جمعآوری دادههای حساس از کاربران و محیط اطراف آنها هستند؛ دادههایی که فراتر از تصور معمول ماست.
حجم خیرهکننده دادهها: نظارت قانونی اما گسترده
جمعآوری دادهها توسط تقریباً تمام خودروسازان بزرگ جهان یک فرآیند قانونی و شفاف است که اغلب در بندهای پرپیچوخم سیاستهای حریم خصوصی پنهان شده است. با این حال، حجم و ماهیت این اطلاعات است که نگرانیهای جدی ایجاد کرده است. به عنوان مثال، شرکتهایی مانند بیامو (BMW) اذعان کردهاند که اطلاعات رفتاری دهها میلیون راننده فعال خود را جمعآوری میکنند؛ از نحوه تعامل با سیستم سرگرمی گرفته تا جزئیات لمس شدن بخشهای مختلف کابین. گزارشهای نهادهایی چون بنیاد موزیلا این نگرانیها را تشدید میکند و نشان میدهد که اطلاعات ثبتشده بسیار حساستر از آن است که صرفاً برای «بهبود تجربه رانندگی» مورد نیاز باشد.
دادههای جمعآوری شده توسط این دستگاههای نظارتی چهارچرخ شامل موارد زیر است:
-
موقعیتیابی لحظهای و مسیرهای طی شده (GPS): یک رکورد کامل از سفرهای راننده.
-
عادات رانندگی دقیق: شدت ترمز، میزان فشردن پدال گاز، سرعت متوسط و حتی الگوهای شتابگیری.
-
وضعیت فنی و عیبیابی: دادههای لحظهای مانند دور موتور، دمای عملکردی، و کدهای خطا.
-
دادههای رسانهای و تعاملی: آنچه کاربر گوش میدهد یا اپلیکیشنهایی که از طریق سیستم سرگرمی استفاده میکند.
-
تصاویر ویدیویی: ضبط تصاویر از طریق دوربینهای جلو و داخل کابین، که محیط و حتی فعالیتهای داخل خودرو را ثبت میکند.
-
اطلاعات بیومتریک: در برخی خودروها، دادههای بیومتریک و مشخصات راننده نیز ثبت میشود.
نفوذ به حریم خصوصی و قدرت فراتر از کنترل
این دادهها به خودروسازان قدرتی بیسابقه میدهد تا نه تنها رفتار رانندگان را تحلیل کنند (مانند اینکه کدام دکمهها محبوب نیستند)، بلکه به طور بالقوه برای اهداف مالی نیز از آنها بهرهبرداری کنند یا حتی برای کنترل رفتار مشتریان مورد استفاده قرار گیرند. افشای سیاستهای شرکتهایی مانند فورد (Ford) که صراحتاً حق ذخیره اطلاعات مکانی را حتی بدون اجازه کاربر برای «صیانت از منافع خود» محفوظ میدارد، زنگ خطر را به صدا درآورده است. اوج این نگرانیها زمانی آشکار شد که فورد علاقه خود را به توسعه قابلیتی نشان داد که به خودرو اجازه میدهد در صورت عقب افتادن اقساط وام خودرو، به طور خودکار مالک را از ورود منع کرده و سپس به سمت نمایندگی حرکت کند!
شرکتهایی مانند هیوندای نیز از طریق سرویسهایی نظیر Bluelink، دادههای گستردهای را ثبت میکنند که نه تنها برای توسعه داخلی بلکه برای فروش به شرکتهای ثالث نیز کاربرد دارد. خودروهای مدرن با ضبط صدها گیگابایت اطلاعات محیطی در طول یک روز، تبدیل به ابزارهایی شدهاند که بیش از هر دستگاه دیگری به زندگی روزمره و شخصی ما نزدیک هستند. این ماشینها نه فقط یک کامپیوتر، بلکه یک ردیاب، یک دوربین نظارتی و یک ضبطکننده عادات روزانه هستند که یک تصویر کامل و لحظهای از زندگی راننده را به صورت بیسیم به سرورهای شرکتهای سازنده مخابره میکنند.
تلاش اتحادیه اروپا برای مهار جمعآوری دادهها توسط خودروهای متصل
اتحادیه اروپا با درک خطرات ناشی از جمعآوری بیرویه دادههای شخصی توسط خودروهای مدرن، از طریق مجموعهای از قوانین پیشرفته، سعی در مهار این روند و حفظ حقوق شهروندان دارد. کلیدیترین ابزار در این زمینه، مقررات عمومی حفاظت از دادهها (GDPR) است که چارچوبی سختگیرانه برای نحوه جمعآوری، پردازش، و ذخیرهسازی دادههای شخصی ایجاد کرده است.
۱. حاکمیت GDPR بر دادههای خودرو
GDPR به صراحت بر دادههایی که توسط خودروهای متصل جمعآوری میشوند (مانند موقعیت مکانی، الگوهای رانندگی، و حتی دادههای بیومتریک راننده) حاکم است، زیرا این دادهها به طور مستقیم یا غیرمستقیم، یک فرد قابل شناسایی را مشخص میکنند. این مقررات، خودروسازان را ملزم میکند که:
رضایت صریح (Explicit Consent): برای جمعآوری دادههای غیرضروری برای عملکرد خودرو، از کاربران رضایت صریح، آزادانه و آگاهانه کسب کنند. رضایت صرفاً از طریق موافقت با شرایط طولانی و پیچیده کافی نیست.
حق دسترسی و فراموش شدن: به کاربران حق کامل دسترسی به تمامی دادههای جمعآوری شده از خودروهایشان و همچنین حق درخواست حذف (فراموش شدن) آن دادهها را بدهند.
اصل کمینهسازی داده (Data Minimization): فقط دادههایی را جمعآوری کنند که ضرورتاً برای یک هدف مشخص و قانونی مورد نیاز است.
۲. قوانین آتی برای دسترسی به دادههای درون خودرو
علاوه بر GDPR، اتحادیه اروپا در حال کار بر روی چارچوبهای قانونی جدیدی است تا دسترسی به دادههای تولید شده توسط خودرو را دموکراتیکتر کند. هدف این قوانین این است که مالک خودرو، و نه فقط سازنده، کنترل کامل بر دادههای تولید شده توسط خودروی خود داشته باشد و بتواند انتخاب کند که این دادهها برای اهدافی چون تعمیرات، بیمه یا خدمات شخص ثالث به چه کسانی ارائه شوند. این تلاشها بخشی از استراتژی گستردهتر اتحادیه اروپا برای ایجاد یک بازار عادلانه دادهها و جلوگیری از انحصار دادهای توسط شرکتهای بزرگ فناوری است.